จะเข้ เป็นเครื่องดนตรีที่ไม่คุ้นหูนักสำหรับคนรุ่นใหม่ แต่หากใครรู้จักวงดนตรีมโหรี จะต้องเคยได้ยินเสียงของเครื่องสายนี้อย่างแน่นอน เพราะเป็นเครื่องดนตรีเดินทำนอง ทำหน้าที่คล้ายระนาดเอก แต่ไม่เป็นที่รู้จักมากเท่า บทความนี้ เราจะมาทำความรู้จักเครื่องดนตรีเก่าแก่ชนิดนี้กัน ว่าเป็นเครื่องดนตรีแบบไหน ทำหน้าที่อะไรในวงดนตรีมโหรี
เครื่องดนตรีสัญชาติมอญ
จะเข้เดิมเป็นเครื่องดนตรี ที่รับอิทธิพลจากมอญ เป็นประเภทเครื่องสาย ใช้บรรเลงโดยการดีด สันนิษฐานว่าพัฒนามาจากพิณ แต่ดัดแปลงทำให้วางระนาบกับพื้น จะได้เล่นได้ง่ายขึ้น มีหลักฐานปรากฏครั้งแรกในสมัยอยุธยา แต่ถูกนำมาใช้ร่วมบรรเลงในวงดนตรีมโหรี ในสมัยรัชกาลที่ 2
ลักษณะเครื่องดนตรี จะแบ่งเป็นสองตอน คือตอนหัวและตอนหาง โดยลักษณะทางตอนหัวเป็นกระพุ้งใหญ่ ส่วนตอนหางจะเป็นทรงสี่เหลี่ยม ขุดกลวงทั้งเครื่อง นิยมทำจากไม้แก่นขนุน ปิดใต้ท้องเครื่องด้วยแผ่นไม้ มีแป้นไม้เรียกว่า นม รองรับสายติดไว้บนหลังเครื่อง 11 อัน เวลาบรรเลง ใช้ดีดด้วยไม้ดีด ที่ทำจากงาช้างหรือกระดูกสัตว์ และใช้นิ้วหัวแม่มือกับนิ้วกลางช่วยจับสายให้มั่นคง
เลือกซื้อ จะเข้ อย่างไรดี
การเลือกซื้อเครื่องดนตรีชนิดนี้ จะต้องใช้ความละเอียดในการเลือกสรร ต่างจากเครื่องดนตรีอื่น เพราะเนื่องจากเป็นเครื่องดนตรีที่ผู้เล่นน้อย ข้อมูลในการศึกษาก่อนเลือกซื้อและแหล่งที่ซื้อจึงไม่หลากหลายเท่าเครื่องดนตรีอื่น ก่อนจะเลือกซื้อเจ้าเครื่องดนตรีนี้ สิ่งที่คุณต้องรู้คือ
- ทำจากไม้ขนุน จึงจะดีที่สุด เนื่องจากไม้ขนุน จะทำให้เครื่องดนตรีนี้กังวานไพเราะที่สุดเวลาดีดบรรเลง จึงควรเลือกซื้อเครื่องที่ทำจากไม้แก่นขนุนเท่านั้น ซึ่งในปัจจุบันมีไม้ขนุขหลายเกรดให้เลือก ขณะเลือก ควรลองเคาะที่ตัวเครื่อง หากมีเสียงสะท้อนดังหึ่งๆ ถือว่าเสียงกังวานใช้ได้
- เลือกเสียงที่ใช่ เจ้าเครื่องสายนี้เป็นเครื่องดนตรีที่มีเสียงหลายแบบ ขึ้นอยู่กับการขึงสาย ชนิดวัสดุที่นำมาทำสาย ให้ลองดีดสายดูทุกนมทั้ง 11 อัน เพื่อฟังเสียงที่ต้องการ ไม่ว่าจะชอบแบบเสียงทุ้มหรือเสียงคมก็ตาม ที่สำคัญคือเสียงต้องไม่ทึบ ต้องดังกังวาน ถ้าต้องการนำไปบรรเลงเพลงทางกรอ (เพลงดำเนินทำนองต่อเนื่อง จะเป็นเพลงเศร้าเสียส่วนใหญ่ เช่น เพลงสร้อยจำปา ลาวดวงเดือน โศกพม่า นางครวญ) ควรเลือกเสียงนุ่มๆ หวานๆ เสียงลึก กลม แต่ถ้าเป็นเพลงทางเก็บ ( เพลงดำเนินทำนองทั่วไป เช่น เพลงแขกบรเทศ โหมโรงไอยเรศ เป็นต้น) ควรเลือกที่เสียงชัด คมคาย จะเหมาะกว่า
- บรรเลงร่วมกับวงประเภทใด หากเล่นในวงเครื่องสายเครื่องคู่ สามารถใช้ได้ทั้งเสียงนุ่มและเสียงคม แต่ถ้าวงมโหรีหรือวงปี่พาทย์ มักนิยมใช้เสียงนุ่มเป็นหลัก เพราะวงมโหรีและวงปี่พาทย์มักเล่นเพลงเศร้า ที่เป็นเพลงแนวกรอ ที่ต้องการเสียงทุ้ม นุ่ม หวาน
ตัวเลือกของเครื่องดนตรีนี้ มีให้เลือกไม่มากนัก ที่นิยมซื้อจากร้านสังคีตประดิษฐ์และสมชัยการดนตรี ซึ่งเป็นร้านจำหน่ายเครื่องดนตรีไทยรายใหญ่ ราคาอยู่ที่ 10,000-15,000 บาท แล้วแต่เกรดของไม้ขนุนที่นำมาประดิษฐ์ ส่วนไม้ดีด มีตั้งแต่ราคา 40-60 บาท ไปจนถึง 400-500 บาทแล้วแต่วัสดุ หากแต่ไม้ดีดจากงาช้าง จะมีราคาสูง
ในปัจจุบัน เครื่องดนตรีชนิดนี้ เกือบจะเลือนหายตามกาลเวลา เราจะพบเห็นและได้ฟังเสียงจากวงปี่พาทย์ วงมโหรี ในงานมหรสพไม่บ่อยนัก เช่น งานบวช งานศพ งานทำขวัญนาค ออกแขกลิเก การแสดงโขน ถือว่าจะเข้ เป็นเครื่องดนตรีที่มีส่วนร่วมในศิลปะไทยหลายแขนง ถ้าหากมีคนหันมาสนใจเครื่องดนตรีโบราณนี้กันมากขึ้น จะช่วยสืบสานศิลปะไทยให้คงอยู่ได้อีกนานเท่านาน
เครดิตรูปภาพ :
https://www.facebook.com/Hongthong.dodo/
เครื่องดนตรี อื่นๆ ที่น่าสนใจ
